Akaryakıt bayi işletmecileri, işlerini yaparken sıkı şartlara bağlıdır ve birden çok izin alarak işletmelerinin faaliyetlerini yürütmektedirler. Birden çok kurumun izni ile işletmelerini yapan işletmeciler ise, bu kurumların tamamını bir bütün haline getiremeden, parça parça adeta karşılarına sorunlar çıktıkça o sorunu hallederek ilerlemektedirler.
Akaryakıt ağı, dağıtıcı ve bayilerden oluşmaktadır. Dağıtıcılar devletin izin verdiği yerlerden yakıtları alarak depo ederler ve anlaşma sağladığı bayilere yakıt satarlar. Bayiler ise almış oldukları yakıtları kullanıcılara akaryakıt istasyonlarında satarak faaliyetlerini yürütürler.
AKARYAKIT BAYİLİK SÖZLEŞMESİ NEDİR?
Dağıtıcı ve bayi kendi aralarında bayilik sözleşmesi yapmak zorundadır. EPDK’ nınbayiye vereceği lisansta, dağıtıcı ile sözleşme yapma yükümlülüğü getirmektedir. İş bu sözleşme dağıtıcının genelde tek tip hazırladığı, bayinin değiştirmesine müsade etmediği tek tip sözleşmelerdir. Türk Ticaret Kanunu’nda ticari işletmecilerin işlerini yaparken tacir olarak kabul edilmesi ve gerekli özeni göstermesi beklenmesi, bayilerin bu sözleşmeleri hukuki yardım alarak ve pazarlık ile irdelemesi gerektirdiğini göstermektedir. Keza her iki tarafında tacir olduğu sözleşmeler de, bilmiyordum, okumadım gibi ifadeler hukuk zemininde karşılık görmemektedir.
AKARYAKIT BAYİLİK SÖZLEŞME TÜRLERİ NELERDİR?
Dağıtıcılar genellikle iki tür şekilde bayi ile bayilik sözleşmesi yapmaktadırlar.
Direkt bayilik sözleşmesi imzalayarak sözleşme yapılabilir. Bu şekilde yapılan sözleşmeler de, herhangi bir kira ilişkisi kurulmayıp, dağıtıcı bayisi ile sözleşmesini yapıp yakıt satmaya başlayabilir.
Dağıtıcılar bayiler ile genelde 5 yıllık yapacakları anlaşma için, ikinci olarak seçtikleri yöntem ise kiracı olup daha sonra bayilik sözleşmesi yapılmasıdır. Örnek ile açıklayacak olursak, A dağıtıcı firması, B bayisi ile yapacağı bayilik sözleşmesi için; akaryakıt istasyonu mülkiyetine sahip B firmasından 5 yıllık kira sözleşmesi yapmaktadır ve bu kira sözleşmesini tapuya şerh etmektedirler. Artık akaryakıt istasyonunun kullanım hakkı dağıtıcı olan A firmasına aittir. Sonrasında ise sahip olduğu bu hakkı bayi olacak B firmasına bayilik sözleşmesi imzalayarak vermektedir. Dağıtıcının bu tip hukuki türü seçme sebebi ise, olası 5 yıllık anlaşma süresi içerisinde bayinin sözleşmeyi feshetme ihtimalini yok etmektedir. Eğer ki bayi sözleşmeyi fesih ederse kullanım hakkı, kiracı olan kendisine ait olacaktır. Bayilerin bu tip sözleşmeler yapması kendisi açısından sakıncalıdır.
SÖZLEŞMENİN SÜRESİ NE KADAR OLMALIDIR?
Taraflar arasında imzalanan sözleşme, belirli süreli sözleşmelerdir. Ve sözleşme tarihi iki tarafı da bağlamaktadır. Bu sebepten dolayı, sözleşmenin ne zaman başlayacağı (sözleşme imza tarihi ile mi, yakıt satışına başlama tarihi ile mi vb.), tam olarak hangi tarihte biteceği açıkça yazmalıdır.
Ancak bu sözleşme azami olarak 5 yıl yapılmaktadır. Rekabet kurumunun almış olduğu karar doğrultusunda dağıtıcı ve bayiler aralarında yapmış oldukları sözleşme süresi 5 yılı geçememektedir.
AKARYAKIT SÖZLEŞMELERİNDE İPOTEK – İNTİFA HAKKI VERİLMELİ MİDİR?
Bayiler genelde dağıtıcıların belirlediği usul ve yöntemler ile sözleşmelerini imzalamaktadırlar. Bayilerin tek odak noktaları dağıtıcı firmanın bilinirliği ve sözleşmede karlılıkları olsa da, dağıtıcı lehine verilecek ipotek ve intifalar hususunda alanında uzman hukukçulara danışması faydalı olacaktır.
Yukarıda izah ettiğimiz gibi, bayinin dağıtıcıya intifa hakkı tanıması ile, artık haklı sebepler ile sözleşmesini fesih etme hakkı yok olmaktadır.
Bayilerin dağıtıcı lehine verecekleri ipotek, teminat mektubu gibi teminatların sözleşme de açıkça hangi amaçla verildiği, hangi riskleri kapsayacağı yazmalıdır. Aksi taktirde, fahiş ve öngörülmeyen cezai şartlar sebep sunularak, verilen teminatlar dağıtıcı tarafından paraya çevrilebilecektir.
KARLILIK PAYLAŞIMI NEDİR ?
Dağıtıcı ve bayi, piyasa da toplam kar marjı olarak bilinen rakamı paylaşarak bir paylaşım tablosunda anlaşmaktadırlar. Burada ki en önemli faktör, akaryakıt istasyonunu satışının öngörülü hesaplanmasıdır.
Toplam kar : Dağıtıcı ve bayinin marjlarının toplamını ifade etmekte olup bu marjın hesabı, istasyonun bulunduğu noktaya göre harmanlama maliyeti dahil en yakın rafineri çıkış fiyatı esas alınarak belirlenir. Pompa satış fiyatından rafineri satış fiyatı çıkartılarak hesaplanır. Bu fiyat ÖTV dahil, KDV hariç hesaplanır.
KARLILIK PAYLAŞIMI NE ŞEKİLDE OLMALIDIR?
Sözleşmede toplam karlılık yüzdelik rakam ile net belirlenmeli ve örnek fiyatlandırma ile yazılması gerekmektedir.
Kimi dağıtıcılar belli bir oran belirlemekte ve bu oranın üstüne her ay prim faturası vbaçıklamalar ile ödeme yapmaktadırlar. Bu primler ise sabit TL olarak belirlenmekte ve 5 yıllık süre içerisinde artış kararı olmaksızın ya da yıllık artış kararlaştırılmaktadır. Ancak enflasyon gerçeğinin olduğu ülkemizde bu tip sözleşmeler bayinin zararına olacaktır.
Netice olarak kar paylaşımı her istasyonun kendi özelinde değerlendirilecek olsa da, bu anlaşmanın tamamen toplam karın yüzdesi olarak belirlenmesi bayilerin faydasına olacaktır.
VADELİ YAKIT ALIMI NEDİR?
Dağıtıcı firma, bayiye satmış olduğu yakıtın bedelini peşin almak yerine, belli bir süre sonra alması haline vadeli satış denilmektedir.
Taraflar ticari pazarlıklarının sonucunda, dağıtıcı bayiye satmış olduğu yakıtı çeşitli gün vadeleri ile satma konusunda anlaşabilmektedirler. Böyle bir anlaşmanın olması halinde bayi, vade gününü açıkça sözleşmeye yazmalıdır. Aksi taktir de dağıtıcı vadeli satışın kesilmesini koz olarak kullanıp, yaptırım haline çevirebilmektedir.
DAĞITICININ YAKIT VERMEMESİ DURUMUNDA NE YAPILMALI?
Dağıtıcı firma bayisine çeşitli sebeplerden yakıt vermeyebilir. Bayi sözleşme de dağıtıcı firmanın kesintisiz ve sürekli yakıt vermesi gerektiğini yazması gerekmektedir. Haklı sebep olmaksızın yakıt verilmemesini ise haklı fesih sebebi olarak belirtmelidir.
AKARYAKIT SÖZLEŞMELERİNDEKİ CEZAİ ŞARTLAR
Dağıtıcılar önceden hazırladıkları tek tip bayilik sözleşmelerine, yakın ve uzak ihtimallere fahiş bedeller ile cezai şartlar yazmaktadırlar. Bayiler sözleşmeyi imzalamadan önce bu cezai şartların kaldırılması ve düşürülmesi için, detaylıca okuyup pazarlık yapması gerekmektedir.
Dağıtıcının kusuruna dayanan, bayinin kusuru olmaksızın oluşacak durumlar da ise cezai şartın olmaması gerektiğini belirtmelidir.
DEMİRBAŞ SÖZLEŞMESİ NASIL OLMALIDIR?
Dağıtıcı tarafından bayiye sözleşme süresince kullanması için çeşitli malzemeler verilmektedir. Burada bayinin dikkat etmesi gereken iki husus vardır.
Demirbaş listesinde yazan malların tam, eksiksiz ve çalışır vaziyette olması
Demirbaş listesinde yazan malları, sözleşme bitiminin sonunda defter bedelinde alma hakkının bayiye tanınması
Bayi imzalayacağı sözleşme de demirbaş listesinde yer alan malları, sözleşme sonunda satın almak isterse, bunu açıkça sözleşmeye yazması gerekmektedir.
UYUŞMAZLIK HALİNDE DELİLLENDİRME NASIL OLMALIDIR?
Dağıtıcı ile bayi arasında yoğun ve sürekli ticari faaliyetler olmaktadır. Sürekli yakıt satışı devam eden bu hukuki ilişkide, genelde telefon görüşmeleri ile faaliyetler sürdürülmektedir. Ancak yaşanan sorunların Yargı’nın huzuruna taşınmasında, delillendirmeönem arz etmektedir.
Bayinin dağıtıcı firma ile yaşayacağı sorunları mail ya da mesaj üzerinden görüşmesi daha doğru olacaktır. Yazılı delil ya da yazılı delil başlangıcı sayılabilecek durumların varlığı, olası hukuki ihtilaftan bayinin faydasına olacaktır. Örnek olarak, bayinin yakıt siparişi vermesi üzerine uzun saatlerin geçmesi halinde hala yakıt verilmemişse, bayi bu durumu dağıtıcıya atacağı mail ile bilgilendirme sağlamalıdır.
Her ne kadar bu yazımızda detaylı bilgi vermeyi amaçlasak da, akaryakıt piyasasını etkileyen EPDK, Rekabet Kurumu, Enerji Bakanlığı ve emsal kararlar sürekli güncellendiğinden ve sözleşmenin istasyon yerine özgü hale getirilmesi gerekliliği, kendi alanından uzman kişilerden hukuki yardım alınması gerekliliğini göstermektedir.
Saygılarımla.